Hoe schoon moet kringlooplandbouw zijn?

Reststromen heten niet voor niets reststromen: het blijft over in een eerdere schakel als bijproduct. Dit ‘afval’ bevat niet ook verontreinigingen. Hergebruik van reststromen stelt ons dus voor een dilemma: waar ligt de gewenste grens tussen effectief hergebruiken van grondstoffen en geen ‘vieze of gevaarlijke dingen doen’?
Deze grens is vaak niet goed aan te wijzen, omdat er nog weinig ervaring mee is. Extra complex is het feit dat de schadelijkheid geen vast gegeven is maar afhankelijk is van de omgeving en ook verloopt in de tijd. In veel gevallen is nog niet of nauwelijks bekend wanneer stoffen problematisch zijn voor milieu, dieren of mensen.
De auteurs geven aan deze onbekendheid met name geldt voor andere reststromen dan mest. Wel is het aannemelijk (hoewel niet goed onderzocht) dat een aantal andere grondstoffen, denk aan ‘menselijke mest’, een veel grotere en schadelijkere diversiteit aan ongewenste stoffen bevat, bijvoorbeeld humane geneesmiddelen, hormonen, plastics en dergelijke.

Overwegingen
In het artikel gaat men in op een viertal overwegingen:

1. Welke ongewenste stoffen (contaminanten) komen voor in reststromen en in welke mate?
2. Hoe stabiel zijn de verschillende contaminanten en hoe bewegen ze door het bodem-water-voedselsysteem?
3. Wanneer leiden deze contaminanten tot een daadwerkelijk risico? Immers, lang niet alle stoffen leiden tot een gevaar voor milieu of gezondheid. Een systeem dat volledig vrij is van ongewenste stoffen is onrealistisch, dus de focus moet liggen op beheersbaarheid van de risico’s. Het is zinvol onderscheid te maken tussen risico’s die langzaam maar voorspelbaar toenemen (accumuleren) en risico’s die acuut en onvoorspelbaar van aard zijn. Een accumulerend risico is bijvoorbeeld de opbouw van de concentratie zware metalen in bodems. Een acuut risico is het uitbreken van een besmettelijke ziekte. En in welke concentraties of blootstellingsduur is dat het geval?
4. In hoeverre is verwerking een oplossing? Het is mogelijk om middels allerhande technologieën de reststromen veiliger te maken. Hygiënisatie is bijvoorbeeld een veelgebruikte methode om het aandeel virussen, bacteriën en parasieten terug te brengen. Andere contaminanten, bijvoorbeeld zware metalen en microplastics, worden dan uiteraard niet verwijderd. Een ander voorbeeld is het gebruiken van reststromen als voeding voor insecten als (hoogwaardige) eiwitbron. Veel chemische stoffen worden niet door de insecten opgenomen of zelf in het proces afgebroken. Echter, sommige ongewenste stoffen zoals arseen en cadmium, kunnen opgenomen worden door de insecten en zich concentreren in het eindproduct.

De auteurs constateren een groot aantal kennishiaten die gaan over al deze factoren. En met meer kennis ontstaat er een beter inzicht in hoe we circulair kunnen worden met zeer lage risico’s.

Afwegingen
Dit laat echter onverlet dat er een groot aantal gevallen zal overblijven waar dat allemaal niet zo duidelijk is of waar eenvoudigweg afwegingen gemaakt moeten worden. Bijvoorbeeld: hoe risicomijdend moeten we zijn? Tegen welke kostprijs mag dat? En vooral: wat vinden we belangrijk? Milieu, circulariteit, veiligheid, economie: het zijn allemaal belangen die afgewogen moeten worden. En deze vragen zijn voor de maatschappij, beleidsmakers en politici, en niet aan de wetenschap.
In de tussentijd, dus zolang de wetenschappelijke kennis er nog niet is en het maatschappelijke debat nog niet is voltooid, is het volgens de auteurs zaak om recycling van reststromen in de landbouw met gepaste terughoudendheid te bejegenen en issues rondom mogelijke verontreinigingen nauwgezet te monitoren. Daarvoor hoeven we gelukkig niet vanaf nul te beginnen omdat er goed onderbouwde normen zijn voor bemesting, waterkwaliteit en voedselveiligheid.

Lees het hele artikel via deze link.