Algemene Rekenkamer: Verduurzaming veehouderij hardnekkig probleem: een risico voor zowel milieu als de sector

In een persbericht hanteren ze de term ‘mestvervuiling’ en stellen ze het als volgt:

Het verduurzamen van de veehouderij blijkt een hardnekkig probleem te zijn.

Nederland zat namelijk in 2015 en 2016 boven de EU-norm voor fosfaat- en ammoniakuitstoot en in 2017 zaten we boven de norm voor ammoniak- en stikstofuitstoot. De belasting op de natuur blijft hierdoor hoog. Stallen, mestopslag en het uitrijden van mest zijn de grootste binnenlandse bronnen hiervan.

Ze stellen dat dit ook voor de agrarische sector is deze zogenoemde mestvervuiling ook een risico. De derogatie – de mogelijkheid voor 18.000 melkveebedrijven om stikstof-bemestingsruimte voor een groter deel dan de standaard 170 kg N met dierlijke mest in te vullen. Dit is een uitzondering die in lang niet alle EU-landen mogelijk is. Als die uitzonderingspositie vervalt, stijgen de kosten voor mestverwerking voor bijna de helft van de veehouders.

Regelgeving eerder oorzaak dan oplossing probleem

Aanpassing van bestaande regelgeving en initiatieven voor nieuwe regelgeving zijn eerder de oorzaak van het probleem dan de oplossing. De Rekenkamer doet de aanbeveling aan de ministers van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en Infrastructuur en Waterstaat (IenW) het patroon van voortdurend aanpassen van bestaande regelgeving en het invoeren van nieuwe regelgeving te doorbreken. Zij bevelen daarom aan om heldere normen vast te stellen en in te zetten op handhaving daarvan. Nu hebben de ministers van LNV en IenW weinig grip op de mestvervuiling, die door de veehouderij wordt veroorzaakt. Dit zien we terug in de wet- en regelgevingspraktijk tegen mestvervuiling. Die praktijk belemmert de handhaving en beperkt goed zicht op het halen van uitstootnormen en het beschermen van de natuur.

De Rekenkamer heeft concreet de volgende aanbevelingen aan de ministeries van LNV en IenW:

1. Maak de samenhang en de onderbouwing van wet- en regelgeving transparanter. Doorbreek het patroon van nog meer wetgeving te doorbreken, om wet- en regelgeving te vereenvoudigen en om de regeldruk voor de uitvoerders, handhavers en de sector zelf te verminderen. Daarvoor is een wet- en regelgevingspraktijk nodig die:
   1. uitstootnormen voor langere tijd vastzet;
   2. minder uitzonderingen en bijsturing nodig heeft;
   3. niet-naleving en frauderen lastiger maakt;
   4. de soms tegenstrijdige beleidsdoelen voor het milieu, de natuur, de veehouders en het dierenwelzijn integraal en transparant tegen elkaar afweegt.
2. Krijg meer inzicht in fraude en het niet naleven van wet- en regelgeving tegen mestvervuiling. Maak hiervoor een analyse hoe de fraude en het niet naleven van wetgeving in de totale mestketen plaatsvindt. Overweeg op basis daarvan hoe de afschrikwekkende werking van boetes, pakkans, verlies van subsidies en andere rechten kan worden verbeterd.
3. Maak een overzicht te maken van de datastroom die aan de uitstootberekeningen ten grondslag ligt. En om – waar mogelijk – die datastroom te vereenvoudigen.
4. Stel daarna een plan op hoe data, berekenings- en meetmethoden worden bijgehouden, hoe die informatie wordt beveiligd en voor het beleid wordt gebruikt.
5. Ze bevelen de minister van LNV aan om consequent in te zetten op de reductie van de ammoniakuitstoot uit de veehouderij, gebaseerd op een inschatting die ervan uitgaat dat omstandigheden in de praktijk kunnen tegenvallen.

Reactie minister van LNV

De minister geeft aan verschillende maatregelen te nemen om de ammoniak- en stikstofuitstoot vanuit de veehouderij te verminderen.

Verder onderschrijft de minister onze constatering dat de wet- en regelgeving rondom uitstoot en mest ingewikkeld is. Zij is daarom gestart met een herbezinning op het mestbeleid.

Uitstootnormen liggen in het mestbeleid volgens de minister al voor langere tijd vast. De uitstootnormen van ammoniak en fijnstof uit stallen moeten regelmatige worden aangepast aan technologische ontwikkelingen.

De minister onderschrijft dat niet-naleving van de mestregelgeving een groot milieurisico met zich meebrengt en onacceptabel is. Temeer daar het bij fraude gaat om concurrentievervalsing tegenover de agrarische ondernemers die zich wel aan de wet houden. Zij refereert aan de Versterkte Handhavingsstrategie Mest waaronder een analyse van prikkels en indicatoren ligt en kondigt een verbetering van de monitoring van luchtwassers aan.

De minister neemt onze aanbeveling over om de datastroom transparanter te maken en waar mogelijk te vereenvoudigen. Bovendien wordt onderzoek gedaan naar het ontwikkelen sensoren bij stallen, en wordt een planning en aanpak van het gehele systeem van stalbeoordeling gemaakt.

Slotopmerkingen Algemene Rekenkamer

De Rekenkamer vraagt aandacht om in beleid en berekeningen rekening te houden met tegenvallende omstandigheden in de praktijk. Op die manier wordt een veiligheidsmarge ingebouwd en is de kans minder groot dat normen worden overschreden.

Verder bevelen zij aan om ook de wet- en regelgeving voor stallen te vereenvoudigen, en om de normen voor de uitstoot op bedrijfsniveau zoveel mogelijk voor langere tijd vast te zetten. Na de reactie van de minister blijven ze bij de aanbeveling aan de ministers van LNV en IenW om te zorgen voor meer inzicht in de omvang van de fraude en het niet naleven van wet- en regelgeving tegen mestvervuiling. Als sluitstuk van de handhaving vragen we om de afschrikwekkende werking van boetes, pakkans, verlies van subsidies en andere rechten te verbeteren.

Tot slot merken ze op dat de minister wel de aanbeveling overneemt om datastromen transparanter te maken en te vereenvoudigen maar uit haar reactie wordt niet duidelijk of hierbij ook wordt vastgelegd hoe data en berekenings- en meetmethoden bij worden gehouden, worden beveiligd en gebruikt voor beleid.

Het rapport is hier bijgevoegd. Meer informatie is te vinden op de website van de Algemene Rekenkamer.