Tovenaars versus profeten

Er lijkt sprake te zijn van een gesprek tussen twee doven. Aan de ene kant zien we mensen die streven naar besparen en verminderen, zij streven naar een band met de natuur. Naar lokale kringlopen zonder mestoverschotten in de regio. Ze zijn beducht voor concentratie van economische of politieke macht. In hechte gemeenschappen, stellen ze, zorgen we beter voor elkaar en is er meer gelijkheid en democratische controle. En zo is de aandacht voor de natuur beter geborgd.

Aan de andere kant zijn er mensen die meer streven naar individuele vrijheid, en hechten aan de vooruitgang van de wereldwijde economie. Ze rekenen op de wetenschap, de technologie en de voordelen van de vrije markt. Ze kunnen de natuur net zo waarderen, maar zij houden zich simpelweg bezig met efficiëntie. Daarom vinden zij bijvoorbeeld kernenergie gemakkelijker om te bespreken. Een kerncentrale, zeggen zij, produceert op gecentraliseerde wijze namelijk veel meer energie - en dat op een klein stuk oppervlakte, zodat er veel
ruimte overblijft voor natuur. En dus is ook de natuur hiermee geholpen. Bijkomende nadelen, als kernafval, moet je zeer zeker heel serieus nemen maar zijn met technische maatregelen prima op te lossen. Alles afwegende kan je toch niet ontkennen dat we er zo op vooruitgaan!

De eerste groep noemt Charles Mann ‘profeten’, de tweede groep ‘tovenaars’. De profeten laten zich meer leiden door ‘waarden’, de tovenaars door ‘feiten’.

Hun botsing van ideeën is relevant, ook in de discussie over veehouderij, mest of mestverwerking. Het is van belang te beseffen dat tegenpolen in deze discussies vaak een tegengesteld uitgangspunt hebben, en ook niet geloven in de oplossing van de ander.
Mann: “Profeten en tovenaars herkennen het optimisme van hun tegenpolen niet. Profeten vinden het geen optimisme, maar een illusie om te denken dat je deze eeuw 10 miljard mensen kunt voeden met industriële landbouw, omdat de milieukosten veel te hoog zijn. Tovenaars vinden het op hun beurt geen optimisme, maar een illusie om te denken dat je kunt volstaan met biologische landbouw, omdat het teveel ruimte in beslag neemt.”
Het lijkt ook alsof ieder argument dat een tovenaar inbrengt, gebruikt wordt door een profeet als tegenargument, en vice versa.

Charles Mann maakt geen keuze tussen de ene of andere groep. Mann wijst erop dat de aarde inderdaad zijn grenzen heeft, maar dat ‘het vergaan van de aarde’ vijftig jaar geleden al werd voorgespiegeld, en dat we toch vele malen weerbaarder en creatiever zijn gebleken dan destijds is voorspeld. “En dat in de jaren zeventig wereldwijd nog vier op de tien mensen ondervoed waren en nu nog een op de tien. Dat is nog altijd veel te veel, maar de enorme vooruitgang is louter te danken aan de ‘tovenaars’.”

Mann stelt dat in de westerse maatschappij de profeten veel dominanter aanwezig zijn dan tovenaars. Men hecht veel waarde aan lokale, biologische landbouw met eigen kringlopen en aandacht voor natuur. Echter, dit is slechts totdat mensen zelf in actie moeten komen en gedwongen worden tot handelen. Dan verdwijnt de aandacht voor natuur en milieu zeker niet, maar ziet men dat efficiënt en effectief handelen nodig is voor het beste resultaat.

Toch geeft Mann aan geen keuze te maken tussen beide visies. Hij stelt dat tovenaars voor grote vooruitgang hebben gezorgd, maar ook voor steeds grotere gevaren voor het milieu, de natuur en de leefbaarheid. Dit laatste komt ook doordat winst en schade van handelen in een grootschalige economie niet altijd op dezelfde plaats landen. Een ‘tovenaarsoplossing’ kan daarom alleen succesvol zijn als deze tovenaar rekenschap houdt met de gevolgen van zijn handelen, ook die niet direct voor hem op zijn locatie zichtbaar zijn. Dit is dus een appèl aan overheden, en op maatschappelijk gedrag van ondernemers.

Een interview met Charles C. Mann  is te lezen in Trouw.