Kansen en uitdagingen op de Duitse mestmarkt

Net als in Nederland bestaan in Duitsland ook milieuproblemen door hoge stikstofoverschotten in de landbouw. Het grootste deel van de mestexport vanuit Nederland gaat naar Duitse regio's die juist al te maken hebben met de hoge stikstofoverschotten en nitraatconcentraties in het grondwater.

Te veel nitraat in Duits grondwater
Nitraatconcentraties in Duits grondwater hebben in veel gebieden de Europese richtlijn overschreden. In 2016 begon de Europese Commissie een inbreukprocedure tegen Duitsland, na verschillende waarschuwingen sinds 2012 over overtredingen van de Nitraatrichtlijn. Om hoge boetes te voorkomen voerde Duitsland een pakket maatregelen in. Deze omvatten het aanwijzen van grotere nitraatverontreinigde gebieden (bekend als ‘Rote Gebiete’), het verplicht stellen van een stoffenbalans op landbouwbedrijven en monitoring om het effect van beleid te evalueren. Hoewel de inbreukprocedure in 2023 werd gestopt, zijn nog niet alle wetswijzigingen afgerond.

Vanaf 2023 werd 15% van Duitsland aangewezen als Rote Gebiete, nitraatverontreinigde gebieden met extra beperkingen voor het gebruik van (kunst)mest. Met 33% van de landbouwgrond die is aangewezen als ‘Rote Gebiete’ heeft de deelstaat Noordrijn-Westfalen het hoogste aandeel nitraatverontreinigde gebieden, geconcentreerd in het grensgebied met Nederland. Beeld: ©Umweltbundesamt 09.11.2023, aangepast door LAN Duitsland.

Strengere regels voor mesttransporten
Met de toename van mesttransporten en strikte naleving van de EU-nitraatrichtlijn heeft Duitsland zowel op federaal als deelstaatniveau nieuwe wetgeving ingevoerd. Dit nieuwe beleid stelt extra administratieve eisen voor de invoer van mest en beperkingen op het aanwenden van mest. Mesttransporten worden in Duitsland gereguleerd door de deelstaten met regionale online rapportagesystemen die alle mesttransporten registreren. Gevolg van dit strengere beleid is dat de mestimport vanuit Nederland naar Duitsland sinds 2016 met 50% is gedaald (zie figuur 2). De meeste gebleven export gaat nog steeds naar de grensregio. Daarnaast is de export vanuit regio’s in Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen naar andere regio's in Duitsland of naar andere landen bijna verdubbeld.

De mestexport van Nederland naar Duitsland (blauwe balken, in miljoenen kilo) en het aandeel van de Nederlandse export naar Duitsland in de totale mestexport uit Nederland (groene lijn, in %). De hoeveelheid stikstofexport is sinds 2016 gehalveerd. Beeld: ©RVO, aangepast door LAN Duitsland.


Mest is een waardevolle grondstof, mits goed verdeeld
Duitsland importeert mest uit en exporteert mest naar buurlanden. Het heeft ook een sterke interne markt voor organische meststoffen tussen de verschillende deelstaten. De landbouwsector in Duitsland kent grote regionale verschillen in veedichtheid – met de hoogste veedichtheid in het zuidoosten en noordwesten – en heeft daarmee samenhangende verschillen in stikstofoverschotten.

Duitsland heeft daarmee ook een levendige interne markt voor dierlijke mest. In regio's met grootschalige akkerbouw is mest waardevol voor het verbeteren van de bodemkwaliteit. Vooral wanneer de prijzen van kunstmest hoog zijn, wordt meer organische mest gebruikt, onder andere uit delen van Duitsland met mestoverschotten. Zo is de export van mest uit Nedersaksen, de deelstaat met de hoogste veedichtheid, naar andere delen van Duitsland is sinds 2014 verdubbeld.


Mestexport vanuit Nedersaksen per jaar. Beeld: ©Nährstoffbericht 2014-2022 - Landwirtschaftskammer Niedersachsen, aangepast door LAN Duitsland.


Online platforms voor handel in mest
Sommige boeren hebben dierlijke mest nodig, anderen bieden het aan. Om vraag en aanbod aan elkaar te koppelen zijn er een aantal online handelsplatforms voor mest. Sommigen zijn regional georiënteerd en/of gefinancierd door de overheid.

Voorbeelden van online handelsplatforms voor mest in Duitsland:
Noordrijn-Westfalen: Nährstoffbörse, https://www.naehrstoffboerse.de. 
Beieren: Güllebörse, https://www.bayerischerbauernverband.de/guelleboerse.
Nationaal: Güllemarkt24, https://www.guellemarkt24.de.


Het belang van innovatie
Ook in Duitsland worden innovatieve technologieën en waardeketens ontwikkeld om van dierlijke mest een hoogwaardige, duurzame organische meststof te maken. Die meststof wordt dan makkelijker qua toepassing en transport over langere afstanden. Het LVVN Attaché Netwerk-team in Duitsland ondersteunt de Nederlands-Duitse samenwerking bij innovatie en business development

De Europese Meststoffenverordening is een belangrijk EU-instrument dat kwaliteitsnormen vaststelt voor mestproducten. Dit kan de ontwikkeling van marktinnovaties en nieuwe waardeketens stimuleren.

Belangrijk voor de Duitse markt is dat meer dan 30% van de dierlijke mest gebruikt wordt in vergistingsprocessen in de meer dan 9.000 biogasinstallaties. Het opwekken van biogas uit dierlijke mest is een belangrijk onderdeel van het Duitse klimaatbeleid en leidt tot een geschatte jaarlijkse reductie van 7,5 miljoen ton CO2-equivalenten aan methaanemissies.
Daarom zijn er innovatieve oplossingen nodig voor digestaat in mestproducten.

Güllekleinanlagen: Kleine biogasinstallaties van minder dan 75KW waarvan minstens  80% van het digestaat uit dierlijke mest bestaat. Meer dan duizend van deze installaties zijn gebouwd met financiële steun van de Duitse overheid als deel van het nationale klimaatbeleid voor de reductie van methaanemissies. Beeld: ©Merijn Bos, landbouwadviseur bij het LVVN Landbouwattaché Netwerk in Duitsland.

Nederlands-Duitse samenwerking om mesttransporten te verbeteren
Sinds 2012 werken de autoriteiten van Noordrijn-Westfalen, Nedersaksen en Nederland samen om het toezicht op en de administratie van mesttransporten te verbeteren. Saksen-Anhalt sloot zich in 2015 aan. Zij ondertekenden een Memorandum of Understanding om de uitwisseling van gegevens van grensoverschrijdend mesttransport te verbeteren. Sindsdien moeten alle Nederlandse exporten worden gemeld bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). De samenwerking is gericht op het beter monitoren van de stikstofbalans: de effecten van internationale mesttransporten op de mineralenbalans.

Het LVVN Attaché Netwerk team in Duitsland deelt relevante informatie met Nederlandse belanghebbenden die betrokken zijn bij beleidsontwikkeling, onderzoek en bedrijven, zoals marktinzichten en veranderende regelgeving, en organiseert fact-finding-missies. In 2015 werd een marktrapport opgesteld dat adviseerde om de mestmarkt in regio’s verder in het Oosten van Duitsland met grote akkerbouwbedrijven te verkennen, zoals Saksen-Anhalt en Mecklenburg-Vorpommern. Dit werd opgevolgd door een marktbezoek met mestexporteurs in 2017. De mestexport vanuit Nederland naar deze deelstaten is sinds 2014 echter beperkt toegenomen.

Het relatieve belang van de exportbestemmingen aan de Nederlands-Duitse grens is de afgelopen 10 jaar beperkt afgenomen: In 2014 ging 75% van alle export naar Noordrijn-Westfalen, dit nam af tot 57% in 2024. In dezelfde periode nam de export naar deelstaten verder weg van de grens van 20% tot 34%. Beeld: ©RVO, aangepast door LAN Duitsland.

Nederlandse nationale uitdagingen beïnvloeden marktkansen
De Nederlands-Duitse mesthandel wordt ook beïnvloed door factoren in Nederland. In 2022 waren de omstandigheden voor mestexport ideaal, omdat de kunstmestprijzen in Duitsland hoog waren. De nettowaarde van drijfmest in Duitse akkerbouwgebieden was daarentegen toch slechts €2,22 per kubieke meter. Zelfs met mestafzetkosten in Nederland van meer dan €35 per kubieke meter moesten transporteurs vaak lading hebben om terug te vervoeren om te voorkomen dat ze met lege vrachtwagens moesten rijden. Hierdoor was de export van mest over lange afstanden nog steeds onaantrekkelijk.

Volgens een enquête onder leden van Cumela vormen nieuwe en van elkaar verschillende eisen aan transportregistratie in de zestien Duitse deelstaten een extra barrière voor het ontwikkelen van een bedrijfsnetwerk buiten de Nederlandse grens. De meeste deelstaten hebben het verplichte registratie- en rapportagesysteem gedigitaliseerd om de mesthandel te vergemakkelijken. NCM heeft onlangs een aantal handleidingen opgesteld over de export van verwerkte en onverwerkte mest en van digestaat. 

Toekomstige uitdagingen en kansen voor Nederlands-Duitse samenwerking
De Duitse mestmarkt is groot en deels verzadigd, met name in de grensregio bij Nederland. De mogelijkheid om dierlijke mest te exporteren naar andere regio's verder van Nederland af hangt af van verschillende factoren. Zoals schommelingen in de prijs van kunstmest, mestafzetkosten in Nederland, de betaalbaarheid van nieuwe technologieën, en of akkerbouwers organische meststoffen verkiezen boven kunstmest.
Eén ding is zeker: de Duitse mestmarkt zal een belangrijke exportbestemming blijven voor Nederland, en Nederlands-Duitse samenwerking kan helpen bij het opbouwen van een moderne, geïntegreerde Europese mestmarkt. Om barrières te overwinnen zijn samenwerking en een netwerk essentieel.
 

Meer informatie
Wilt u meer weten over marktontwikkelingen en activiteiten in Duitsland of over de mestmarkt en de belangrijkste spelers? Bezoek de landenpagina Duitsland op AgroBerichten Buitenland of stuur een mail aan het LVVN Attaché Netwerk op de Nederlandse Ambassade in Berlijn: bln-lvvn@minbuza.nl.
U kunt ook contact opnemen met NCM.

Op 20-24 oktober 2025 zal een handelsmissie naar Duitsland plaatsvinden onder leiding van mestgezant Raymond Knops. Zie hiervoor het gerelateerde bericht.